Moja propozyja

--------------------------------------------------
Note added at 34 mins (2010-07-13 13:08:30 GMT)
--------------------------------------------------

alternatywa

SJP podaje dwie definicje tego terminu. Pierwsza dotyczy użycia niespecjalistycznego: ‘dwie wykluczające się możliwości; też: konieczność wyboru między dwiema wykluczającymi się możliwościami’. Podobnie definiuje alternatywę WSPP. Druga podana w SJP definicja odnosi się do logiki: ‘zdanie składające się z dwóch zdań połączonych spójnikiem lub (albo), wówczas prawdziwe, gdy choć jedno ze zdań składowych jest prawdziwe’, i jest fałszywa. Ponadto wyraz ten używany jest w znaczeniu ‘inna możliwość’. Zapomnieli o tym autorzy SJP, ale już nie WSPP, którzy użycie takie uznali za potocznie dopuszczalne.

Zacznijmy od źródłosłowu tego terminu, na który powołują się często językoznawcy. Rzeczywiście, łaciński wyraz alter oznacza ‘jeden z dwóch’, nie jest to jednak jego jedyne znaczenie. Przybiera też znaczenie ‘przeciwny’. Bardzo często alter znaczy ‘drugi’, ‘jeszcze jeden’ (np. alter ego ‘drugi ja’, ‘mój sobowtór’), a także ‘różny, odmienny’ – i wówczas niekoniecznie oznacza istnienie tylko dwóch możliwości. Wyrażenie unus et alter oznacza ‘jeden i drugi’, ‘jeden i jeszcze jeden’, ale także ‘kilku’ (podobnie w języku polskim ‘parę’ może oznaczać ‘kilku’, a więc także ‘więcej niż dwa’). Obecność dokładnie dwóch możliwości jest jak widać częsta, ale wcale niekonieczna. Stąd nie mają wcale racji lingwiści upierający się, że alternatywa jest zawsze sytuacją, w której istnieją dokładnie dwie możliwości – w rzeczywistości z punktu widzenia etymologii tego wyrazu alternatywa oznacza istnienie innej możliwości niż rozpatrywana, jeszcze jednej, kolejnej możliwości, jakich może istnieć wiele. A przynajmniej odejście od pierwotnego znaczenia alter ‘jeden z dwóch’ dokonało się już na gruncie języka łacińskiego.

Co więcej, alternatywa nie zawsze oznacza wykluczanie się. Tak dzieje się na gruncie logiki, ale i na gruncie języka mówionego. W przeciwieństwie do tego, co piszą autorzy SJP, w rzeczywistości spójniki lub i albo nie są w logice wymienne (a i w języku potocznym też nie do końca). Pierwszy z nich nie oznacza wykluczania: lub oznacza, że zaszła (zajdzie) którakolwiek z podanych dwóch możliwości, ale też że mogły (mogą) zajść obie (a więc gdy choć jedno ze zdań składowych jest prawdziwe). Nieprawdą jest jednak, że alternatywa tego rodzaju (zwana alternatywą zwykłą) składa się zawsze z dwóch zdań. Zdań składowych może być więcej niż dwa, a więc na przykład zdanie pojadę nad morze, w góry lub na Mazury jest właśnie przykładem takiej alternatywy. Mamy tu trzy możliwości, i żadna z nich nie wyklucza innych.

W logice istnieje także inny rodzaj relacji, w której używa się spójnika albo. Relację tę zwie się ekskluzją, kontrawalencją, alternatywą rozłączną lub alternatywą wykluczającą. Polega ona rzeczywiście na tym, że z (na ogół) dwóch możliwości musi zajść dokładnie jedna (choć teoretycznie można też rozpatrywać różne rodzaje ekskluzji więcej niż dwóch możliwości). Lingwiści mieszają tę relację z dysjunkcją, być może dlatego, że w języku angielskim określa się ją jako exclusive disjunction. Inne odpowiedniki angielskie ekskluzji to XOR operation, EOR operation, exclusive OR. Ponadto znaczenie ekskluzji przybiera faktycznie termin alternative.

Jak widać ani jedna, ani druga z logicznych relacji określanych mianem alternatyw, nie wymaga koniecznie obecności dokładnie dwóch możliwości, zawsze może być ich także więcej. Właśnie dlatego gdy relacją alternatywy połączone są dokładnie dwa zdania, mówi się czasem o alternatywie dychotomicznej – gdyby prawdą było to, co piszą leksykografowie, termin ten byłby zbędny. Jest zupełnie inną sprawą, że w logice alternatywa jest rodzajem relacji międzyzdaniowej, podczas gdy w mowie potocznej alternatywą staje się zdanie połączone relacją (alternatywy) z innym zdaniem. Skoro jednak relacja alternatywy może się odnosić do więcej niż dwóch zdań, w takim wypadku każde z nich można również nazwać alternatywą. Zatem, wbrew opinii autorek PBB, brak jest podstaw, aby uznać wyrażenie dwie alternatywy za pleonazm (choć WSPP kwalifikuje je jako błąd językowy, ale z innego powodu: dopuszcza bowiem – i to tylko w języku potocznym – jedynie wyrażenia w rodzaju X jest alternatywą dla Y), podobnie jak nie można negować poprawności wyrażenia trzecia alternatywa. Tym bardziej nie sposób ganić modnych ostatnio wypowiedzi w rodzaju SLD alternatywą dla rządzącej koalicji (PBB), także dlatego, że tej samej myśli nie sposób wyrazić inaczej w równie zwięzły sposób. Zob. też masło.

Autorzy opracowań z dziedziny informatyki zamiast alternatywa często używają błędnie terminu dysjunkcja, opierając się na języku angielskim, w którym doszło do podobnego wypaczenia (por. trapez).


--------------------------------------------------
Note added at 35 mins (2010-07-13 13:08:57 GMT)
--------------------------------------------------

dysjunkcja

Odróżnienie dysjunkcji od alternatywy rozłącznej (ekskluzji) sprawia trudności leksykografom, tymczasem utożsamianie tych pojęć jest niesłuszne. Dysjunkcja (określana czasem także jako niewspółprawdziwość) różni się od ekskluzji tym, że dopuszcza m.in. niezajście żadnej z podanych możliwości, podczas gdy ekskluzja wymaga, by koniecznie zaszła dokładnie jedna możliwość. W logice (zwłaszcza prawniczej) dysjunkcję sygnalizuje spójnik bądź, podczas gdy alternatywę rozłączną – spójnik albo (zwykle w wersjach podwojonych). Por. błędną definicję i błędny spójnik podany w SJP.

Istnieją (na szczęście rzadkie) przypadki, gdy terminu dysjunkcja używa się błędnie w znaczeniu binegacji, czyli relacji dwóch zdań prawdziwej tylko wówczas, gdy oba zdania są fałszywe.

W języku angielskim termin disjunction przybrał znaczenie alternatywa. Autorzy opracowań z dziedziny informatyki często okazują godny ubolewania snobizm i opierają się na tym fatalnym wzorcu. Nie jest to niestety jedyny wypadek wypaczenia znaczenia, zob. trapez. W wyniku bałaganu terminologicznego w języku angielskim brakuje ustalonego określenia dla dysjunkcji: w użyciu są terminy opisowe w rodzaju alternative denial, NAND operation, Sheffer stroke („kreska Scheffera” – od symbolu używanego dla zapisu dysjunkcji, termin żenująco komiczny).

Czyli XOR, alternatywa wykluczająca

--------------------------------------------------
Note added at   9 min (2010-07-13 12:42:57 GMT)
--------------------------------------------------

Właściwie to stopień pewności jest "5" :)

--------------------------------------------------
Note added at   6 godz. (2010-07-13 18:57:58 GMT)
--------------------------------------------------

Nie do końca zrozumiałem "the point" Marcina - czy jest on za czy przeciw mojej propozycji, w każdym razie na poparcie podaję http://mathworld.wolfram.com/ExclusiveDisjunction.html
Dla laików, Steve Wolfram to twórca programu Mathematica, najlepszego istniejącego programu do obliczeń matematycznych i nie tylko (liczy on wszystko a nawet więcej)